اساسنامه معنویت

دست نوشته ای از مرحوم آیت الله بهجت:
بسم اللَّه الرّحمن الرحیم‏
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ الصَّلاةُ عَلی سَیِّدِ الْأَنْبیاءِ، مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ سادَةِ الْأُوْصِیاءِ الطّاهِرین، وَ اللَّعْنُ الدّائِمُ عَلی‏ أَعْدائِهِمْ مِنَ اْلاَوَّلینَ وَ الْآخِرینَ.
و بعد، مخفی نیست بر اُولِی الاَلباب که اساسنامه حرکت در مخلوقات شناختن محرّک است که حرکت احتیاج به او دارد، و شناختن ما مِنْهُ الْحَرَکة، وَ ما إِلَیْهِ الْحَرَکَةِ، وَ ما لَهُ الْحَرَکَة، یعنی بدایت و نهایت و غرض، که آنْ به آنْ ممکنات متحرّک به سوی مقصد می‏باشند.
فرق بین عالم و جاهل معرفتِ علاجِ حوادث و عدم معرفت است، و تفاوت منازل آنها در عاقبت به تفاوتِ مراتبِ علم آنها است در ابتداء........

محضر آگاهان

پرسشی از محضر آیت الله جوادی آملی

مقام طمأنینه چیست؟ آیا طمأنینه با ایمان فرق دارد؟
جواب :
 ایمان دارای درجاتی است که ممکن است برخی از آنها با تزلزل همراه باشد. مقام والای ایمان، همان طمأنینه است که راه رسیدن به این درجه والا، گناه نکردن است. اگر ما خود را با گناه مسموم نکنیم، مشکلی به وجود نمی‏آید و اگر آسیبی به ما رسید، امتحانی بیش نیست.
گندم تا زمانی که در انبار است، ارزان قیمت است؛ ولی وقتی تحت فشار سنگ آسیاب آرد شد، قیمت آن افزایش می‏یابد و هنگامی که در تنور به نان تبدیل شد، قیمت آن از پیش گران‏تر می‏شود. این فشارها موجب کمال گندم است. در قرآن کریم آمده است: ﴿وَ لنبلونّکم بشی‏ءٍ من الخوفِ و الجوعِ و نقصٍ من الأموالِ و الانْفُسِ و الثمراتِ وَ بشّرِ الصّابرینَ﴾

فیه ما فیه

مطلبی از کتاب فیه ما فیه مولوی:

یکى گفت که اینجا چیزى فراموش کرده‌ام. خداوندگار   فرمود که در عالم یک چیز است   که آن فراموش‌کردنى نیست. اگر جمله چیزها را فراموش کنى و آن را فراموش نکنى باک نیست و اگر جمله را به جاى آرى و یاد دارى و فراموش نکنى و آن را فراموش کنى هیچ نکرده باشى همچنان‌که پادشاهى ترا به ده فرستاد براى کارى معیّن تو رفتى و صد کار دیگر گزاردى چون آن کار را که براى آن رفته بودى نگزاردى چنان است که هیچ نگزاردى. پس آدمى درین عالم براى کارى  ٣ آمده است و مقصود آن است چون آن نمى‌گزارد پس هیچ نکرده باشد..........

روح مجرد

توصیف مرحوم سید هاشم حداد به بیان مرحوم علامه طهرانی در کتاب روح مجرد:

حضرت آقاى حاج سیّد هاشم در افق دیگرى زندگى مى‌نمود؛ و اگر بخواهیم تعبیر صحیحى را ادا کنیم در لا اُفُق زندگى میکرد. آنجا که از تعیّن برون جسته، و از اسم و صفت گذشته، و جامع جمیع اسماء و صفات حضرت حقّ متعال به نحو اتمّ و اکمل، و مورد تجلّیات ذاتیّۀ وَحدانیّۀ قهّاریّه، أسفار اربعه را تماماً طىّ نموده، و به مقام انسان کامل رسیده بود.
هیچ یک از قوا و استعدادات در جمیع منازل و مراحل سلوکى از ملکوت أسفل و ملکوت أعلى، و پیمودن و گردش کردن در أدوار عالم لاهوت نبود، مگر آنکه در وجود گرانقدرش به فعلیّت رسیده بود.
حاج سیّد هاشم انسانى بود با فعلیّت تامّه در تمام زوایا و نواحى حیات معنوى...........

راه نجات 3

مراتب توحید به بیان علامه طباطبایی، مندرج در رساله شریف لب الباب:

........بارى، سالک در اثر مراقبۀ تامّ و اهتمام شدید به آن و در اثر توجّه به نفس، به تدریج چهار عالم بر او منکشف خواهد شد:
عالم اوّل: توحید افعال است.
یعنى در وهلۀ اوّل ادراک مى‌کند که آنچه چشم مى‌بیند و زبان مى‌گوید و گوش مى‌شنود و دست و پا و سایر اعضاء و جوارح عمل مى‌کنند همه و همه مستند به نفس خود اوست و نفس فاعل ما یشاء است، و سپس ادراک مى‌کند که آنچه از افعال در جهان خارج تحقّق مى‌یابد مستند به خود اوست و نفس او مصدر تمام افعال است در خارج، و سپس مى‌یابد که نفس او قائم به ذات حقّ بوده و دریچه‌اى از فیوضات و رحمت خدا بوده است........

راه نجات 2

معرفت نفس به بیان علامه طباطبایی، مندرج در رساله شریف لب الباب:

.......رویّۀ مرحوم استاد، آقاى قاضى نیز طبق رویّۀ استاد بزرگ آخوند ملاّ حسین قلى همان طریق معرفت نفس بوده است و براى نفى خواطر در وهلۀ اول توجّه به نفس را دستور مى‌داده‌اند، بدین‌طریق که سالک براى نفى خواطر باید مقدار نیم ساعت یا بیشتر را در هر شبانه روز معیّن نموده و در آن وقت توجّه به نفس خود بنماید. در اثر این توجّه رفته رفته تقویت پیدا نموده و خواطر از او نفى خواهد شد، و رفته رفته معرفت نفس براى او حاصل شده و به وطن مقصود خواهد رسید........

راه نجات 1

مراتب مراقبه به بیان علامه طباطبایی، مندرج در رساله شریف لب الباب:
........امّا طریقۀ مرحوم آخوند ملاّ حسین قلى همدانى-رضوان الله علیه-این طور نبوده است و ایشان و شاگردانشان ابدا به منظور نفى خواطر، بدون ذکر، عملى نداشته‌اند .بلکه رویّۀ ایشان عبارت بوده است از التزام در امر مراقبه، یعنى اهتمام ورزیدن در مراتب آن. و قبلا ما به طور اجمال از آن ذکرى به میان آوردیم اینک مراتب آن را به طور تفصیل مى‌نگاریم:...........

ظاهر و باطن قرآن

بخشی از کتاب قرآن در اسلام علامه طباطبایی :

چرا قرآن مجید از دو راه ظاهر و باطن سخن گفته؟
1. انسان در زندگى ابتدایى خویش که دنیوى و موقتى است مانند یک حبابى خیمه هستى خود را روى دریاى بیکران ماده زده در همه فعالیت‏هایى که در مسیر وجود مى‏ کند سرسپرده امواج خروشان این دریاى بیکران است و سر و کار با ماده دارد.
حواس بیرونى و درونى ‏اش به ماده و مادیات مشغول و افکارش نیز پاى بند معلومات حسى‏ اش مى ‏باشد، خوردن و آشامیدن و نشستن و برخاستن و گفتن و شنودن و رفتن و آمدن و جنبیدن و آرمیدن و بالاخره همه فعالیت‏هاى زندگى را روى ماده انجام مى‏ دهد و فکرى جز این ندارد.
و گاهى که پاره‏اى از معنویات را مانند دوستى و دشمنى و بلندى همت و بزرگى مقام و نظایر آنها تصور مى‏ کند، اکثریت افهام آنها را به واسطه مجسم ساختن مصداق‏هاى مادى در نظر تصور مى‏ کنند.........

ذکر الله تعالی

بخشی از تفسیر شریف المیزان در ذیل آیات آخر سوره حشر:

فعلى من آمن بالله و رسوله و الیوم الآخر أن یذکر ربه و لا ینساه و ینظر فیما یقدمه من العمل لیوم الرجوع إلى ربه فإن ما عمله محفوظ علیه یحاسبه به الله یومئذ فیجازیه علیه جزاء لازما لا یفارقه.
و هذا هو الذی یرومه قوله: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ» الآیات فتندب المؤمنین إلى أن یذکروا الله سبحانه و لا ینسوه و ینظروا فی أعمالهم‏..........

اولیاء النعم

بخشی از کتاب ادب فنای مقربان ،پیرامون شرح زیارت جامعه کبیره تألیف آیت الله جوادی آملی :

در تبیین چگونگی ولی نعمت بودن ائمّهٴ اطهار (علیهم ‏السلام) به طور خلاصه می‏توان گفت: همان گونه که اشاره شد نعمت یا مادی است یا معنوی و «النعم» هر دو قسم را شامل می‏شود. فیوضات الهی که همان نعمت‏های مادی و معنوی اوست،و توسط ملائکه که مدبرات امر در نظام عالم هستند به بندگان خدا و سایر موجودات می‏رسد. امام، انسان کاملی است که ملائکه تحت فرمان او قرار دارند و برای انجام هر کاری خدمت او شرفیاب می‏شوند: «ما من مَلَکٍ یهْبطه الله فى أمرٍ ما یهْبط له إلاّ بدأ بالإمام فعرض ذلک علیه» بنابراین، بهره‏ مندی از فیوضات مادی و معنوی تحت نظر، اراده و اجازهٴ آنهاست، اگر در موردی یا موجودی اجازه دادند فرشتگان نیز در آن باره نازل می‏شوند............

تفکر

کتاب اوصاف الاشراف خواجه نصیر الدین طوسی:
باب سوّم
در سیر و سلوک در طلب کمال و بیان احوال سالک. و آن مشتمل بر شش فصل است:
فصل دوم: در تفکر
قال اللّه تعالى سبحانه: أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی أَنْفُسِهِمْ مٰا خَلَقَ اَللّٰهُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضَ وَ مٰا بَیْنَهُمٰا إِلاّٰ بِالْحَقِّ .
هر چند در معنى تفکر وجوه بسیار گفته‌اند، خلاصه همۀ وجوه آن است که تفکر سیر باطن انسانیت از مبادى به مقاصد، و نظر را همین معنى گفته‌اند در اصطلاح علما، و هیچ‌کس از مرتبۀ نقصان به مرتبۀ کمال نتواند رسید الاّ به سیرى، و به این سبب گفته‌اند اوّل واجبات تفکّر و نظر است............

روزه

بخشی از کتاب المراقبات مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی :
فی حدیث المعراج قال: قال: یا أحمد هل تعلم ما میراث الصوم؟ قال: لا، قال: یراث الصوم قلّة الأکل، و قلّة الکلام، ثمّ قال فی میراث الصمت: إنّها تورث الحکمة و هی تورث المعرفة، و تورث المعرفة الیقین، فإذا استیقن العبد لا یبالی کیف أصبح؟ بعسر أم بیسر؟ فهذا مقام الراضین فمن عمل برضای ألزمه ثلاث خصال: شکرا لا یخالطه الجهل..............

در حدیث معراج خداوند پرسید: اى احمد! آیا آثار روزه را مى‌دانى؟ پاسخ داد: خیر. خداوند فرمودند: نتیجه روزه کم‌خورى و کم‌گویى است. و آن حکمت را به ارمغان مى‌آورد و حکمت معرفت را در پى دارد و معرفت یقین را. و وقتى که بنده‌اى به یقین رسید باکى ندارد که چگونه روزگار را سپرى کند. در سختى یا آسانى و این مقام خوشنودهاست. و هر کس طبق خوشنودى من رفتار کند، سه خصلت را به او مى‌دهم: شکرى که نادانى همراه آن نباشد..............

خلوت

کتاب اوصاف الاشراف خواجه نصیر الدین طوسی:
باب سوّم
در سیر و سلوک در طلب کمال و بیان احوال سالک. و آن مشتمل بر شش فصل است:
فصل اول-در خلوت
قال اللّه تعالى: وَ ذَرِ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا دِینَهُمْ لَعِباً وَ لَهْواً وَ غَرَّتْهُمُ اَلْحَیٰاةُ اَلدُّنْیٰا
در علوم حقیقى مقرر شده است که هر ذات که مستعد قبول فیض الهى باشد با وجود استعداد و عدم موانع از حصول آن فیض محروم نتواند بود، و طلب فیض از کسى ممکن باشد که او را دو چیز معلوم بود: یکى آنکه وجود آن فیض به یقین و بى‌شک تجویز داند، و دیگر آنکه داند که وجود آن فیض در هر ذات که باشد مقتضى کمال آن ذات بود، و این هر دو علم مقارن استعداد قبول آن فیض باشد در همۀ احوال.......

روح و بدن

بخشی از کتاب شیعه در اسلام تألیف علامه طباطبایی :
ترکیب انسان از روح و بدن
کسانى که به معارف اسلامى تا اندازه اى آشنایى دارند مى دانند که در خلال بیانات کتاب و سنت ، سخن روح و جسم یا نفس و بدن بسیار به میان مى آید و یا اینکه تصور جسم و بدن که به کمک حس درک مى شود تا اندازه اى آسان است و تصور روح و نفس ، خالى از ابهام و پیچیدگى نیست .
اهل بحث از متکلمین و فلاسفه شیعه و سنّى در حقیقت ((روح ))، نظریات مختلفى دارند ولى تا اندازه اى مسلم است که روح و بدن در نظر اسلام دو واقعیت مخالف همدیگر مى باشند........

ارزش زهد

بخشی از کتاب کاشف الاسرار تألیف ملا نظر علی طالقانی که کتابی است ارزشمند و ناشناخته :
بدان که این هدایت فطرى و نور جبلّى بسیار ضعیف است که از شدّت ضعف پى به او نتوان برد مگر در حال ناامیدى از جمیع ممکنات و بریدن و پاره شدن جمیع اسباب و آرزوها. لهذا زیرکان توجّه به مبدأ را از حیوانات در سال قحط و شدت تشنگى و یا گرفتن بچۀ ایشان و نحو آن یافته‌اند. و معصوم نیز به یاد سائل آورد توجّه به حق را در حین غرق و طوفانى.و لذا فرمود (ع) پدر و مادر هر طور خواهند طفل را بار آورند و او را یهودى و نصرانى و مجوسى نمایند............