اولیاء النعم
پنجشنبه, ۱۲ تیر ۱۳۹۳، ۰۸:۴۲ ب.ظ
بخشی از کتاب ادب فنای مقربان ،پیرامون شرح زیارت جامعه کبیره تألیف آیت الله جوادی آملی :
در تبیین چگونگی ولی نعمت بودن ائمّهٴ اطهار (علیهم السلام) به طور خلاصه میتوان گفت: همان گونه که اشاره شد نعمت یا مادی است یا معنوی و «النعم» هر دو قسم را شامل میشود. فیوضات الهی که همان نعمتهای مادی و معنوی اوست،و توسط ملائکه که مدبرات امر در نظام عالم هستند به بندگان خدا و سایر موجودات میرسد. امام، انسان کاملی است که ملائکه تحت فرمان او قرار دارند و برای انجام هر کاری خدمت او شرفیاب میشوند: «ما من مَلَکٍ یهْبطه الله فى أمرٍ ما یهْبط له إلاّ بدأ بالإمام فعرض ذلک علیه» بنابراین، بهره مندی از فیوضات مادی و معنوی تحت نظر، اراده و اجازهٴ آنهاست، اگر در موردی یا موجودی اجازه دادند فرشتگان نیز در آن باره نازل میشوند و اگر اجازه ندادند یا مصلحت ندانستند، نازل نمیشوند. بدین ترتیب این حضرات، ولی نعمتی هستند که گسترهٴ خوان نعمت مادی و معنوی آنان نظام هستی را فراگرفته، همگان از فیوضاتشان بهره مند میشوند
در جای جای این زیارت شریف وساطت ائمهٴ اطهار (علیهم السلام) در نعمتهای معنوی مورد تأکید قرار گرفته است، مانند: موضع الرسالة، مختلف الملائکة، مهبط الوحى، خزّان العلم، أبواب الإیمان، محالّ معرفة الله، معادن حکمة الله، حفظة سرّ الله، حملة کتاب الله، أوصیاء نبىّ الله، الدّعاة إلی الله، الأدلاّء علی مرضات الله، المظهرین لامر الله ونهیه،....
چنان که وساطت در نعمتهای مادّی نیز مورد اشارهٴ این زیارت است: بکم ینزّل الغیث، بکم یُمْسک السّماء أن تقع علیَ الأرض إلاّ بإذنه، بکم ینفّس الهمّ ویکْشف الضُرّ، بکم... أصلح ما کان فسد من دنیانا
بنابر این، میتوان گفت: این جمله از جملاتی است که در خود همین زیارت تشریح و تفسیر شده است.
بیان دیگر: در توقیعات شریف حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه) آمده است: «نحن صنائع ربّنا والخلق بعد صنائعنا» هضم این بیان برای عالمان و اندیشوران چندان صعب نیست، لیکن برای سطوح متوسط مردم در غایت صعوبت است. از این رو تشریح و تبیین آن در حدّی که همگان بفهمند چندان سهل نیست. اما بیانی که امیر عارفان (علیهالسلام) دارد، نرمتر، روانتر و قابل فهمتر برای عموم است. آن حضرت در جواب یکی از نامه های خود به سردسته تبهکاران اموی، معاویة بن ابی سفیان، ابتدا با اشاره به پارهای از فضایل و کمالات خود و خاندانش به او متذکر شد: «کارپاکان را قیاس از خود مگیر». آنگاه فرمود: معاویه! دست از این حرفها بردار که تو در این نامه نگاریها همانند کسی هستی که تیرش به خطا رفته باشد. باید از این لجاجتها و شیطنتها دست برداشته، تابع و پیرو ما باشی؛ چون ما ساختهٴ دست پروردگار هستیم و مردم برای ما ساخته و پروریده شده اند؛ «فَدَعْ عنک مَن مالَت به الرَّمیّةُ فإنّا صنائع ربّنا والناس بعد صنائع لنا»
شارح معتزلی در شرح این جملهٴ نهج البلاغه میگوید:
این، کلام بزرگی است که بر همهٴ کلمات برتری دارد و معنایش از جمیع معانی عالیتر است. صنیعهٴ پادشاه، کسی یا چیزی است که پادشاه آن را برمیگزیند و قدر و اندازهٴ او را بالا میبرد و به او رفعتِ مقام میبخشد. علی (علیه السلام) در این کلام میگوید: ما به هیچ کس از افراد بشر بدهکار نیستیم، بلکه مستقیماً بر سر سفرهٴ الهی نشسته ایم. پس بین ما و خدا واسطه ای وجودندارد اما مردم دست پروردهٴ ما هستند و ما واسطهٴ بین آنها و خدا هستیم.
آنگاه جملهٴ بلند و تندی دارد که اگر عالمی شیعی آن را میگفت، متهم به غلوّ میشد. آن جمله این است:
این، مقام بزرگی است که ظاهرش همان است که شنیدی اما باطن این کلام این است که آنها بندهٴ خدا و مردم بندهٴ آنها هستند .
خلاصه اینکه طبق توقیع شریف حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) نظام هستی، پرورش یافتهٴ دست ائمهٴ اطهار (علیهم السلام) است و طبق بیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) مردم برای ائمهٴ اطهار (علیهم السلام) پروریده شده اند. هر یک از این دو بیان که ملاحظه شود جایگاه آن ذوات نورانی در تنزل فیض الهی روشن خواهد شد؛ چون طبق بیان اول، آنان واسطهٴ فیض الهی هستند و مطابق بیان دوم غایت و هدف تفضلات او شمرده میشوند. بیان دوم، در روایات ما نمونه های فراوانی دارد . از اینرو در دعای عدیله راجع به امام زمان (علیه السلام) آمده است: ببقائه بقیت الدنیا وبُیمنه رُزق الوری و بوجوده ثبتت الأرض والسماء ؛ به بقای او دنیا باقی است، به برکت او خلق روزی میخورند و به وجود او آسمان و زمین پابرجاست.
در جای جای این زیارت شریف وساطت ائمهٴ اطهار (علیهم السلام) در نعمتهای معنوی مورد تأکید قرار گرفته است، مانند: موضع الرسالة، مختلف الملائکة، مهبط الوحى، خزّان العلم، أبواب الإیمان، محالّ معرفة الله، معادن حکمة الله، حفظة سرّ الله، حملة کتاب الله، أوصیاء نبىّ الله، الدّعاة إلی الله، الأدلاّء علی مرضات الله، المظهرین لامر الله ونهیه،....
چنان که وساطت در نعمتهای مادّی نیز مورد اشارهٴ این زیارت است: بکم ینزّل الغیث، بکم یُمْسک السّماء أن تقع علیَ الأرض إلاّ بإذنه، بکم ینفّس الهمّ ویکْشف الضُرّ، بکم... أصلح ما کان فسد من دنیانا
بنابر این، میتوان گفت: این جمله از جملاتی است که در خود همین زیارت تشریح و تفسیر شده است.
بیان دیگر: در توقیعات شریف حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه) آمده است: «نحن صنائع ربّنا والخلق بعد صنائعنا» هضم این بیان برای عالمان و اندیشوران چندان صعب نیست، لیکن برای سطوح متوسط مردم در غایت صعوبت است. از این رو تشریح و تبیین آن در حدّی که همگان بفهمند چندان سهل نیست. اما بیانی که امیر عارفان (علیهالسلام) دارد، نرمتر، روانتر و قابل فهمتر برای عموم است. آن حضرت در جواب یکی از نامه های خود به سردسته تبهکاران اموی، معاویة بن ابی سفیان، ابتدا با اشاره به پارهای از فضایل و کمالات خود و خاندانش به او متذکر شد: «کارپاکان را قیاس از خود مگیر». آنگاه فرمود: معاویه! دست از این حرفها بردار که تو در این نامه نگاریها همانند کسی هستی که تیرش به خطا رفته باشد. باید از این لجاجتها و شیطنتها دست برداشته، تابع و پیرو ما باشی؛ چون ما ساختهٴ دست پروردگار هستیم و مردم برای ما ساخته و پروریده شده اند؛ «فَدَعْ عنک مَن مالَت به الرَّمیّةُ فإنّا صنائع ربّنا والناس بعد صنائع لنا»
شارح معتزلی در شرح این جملهٴ نهج البلاغه میگوید:
این، کلام بزرگی است که بر همهٴ کلمات برتری دارد و معنایش از جمیع معانی عالیتر است. صنیعهٴ پادشاه، کسی یا چیزی است که پادشاه آن را برمیگزیند و قدر و اندازهٴ او را بالا میبرد و به او رفعتِ مقام میبخشد. علی (علیه السلام) در این کلام میگوید: ما به هیچ کس از افراد بشر بدهکار نیستیم، بلکه مستقیماً بر سر سفرهٴ الهی نشسته ایم. پس بین ما و خدا واسطه ای وجودندارد اما مردم دست پروردهٴ ما هستند و ما واسطهٴ بین آنها و خدا هستیم.
آنگاه جملهٴ بلند و تندی دارد که اگر عالمی شیعی آن را میگفت، متهم به غلوّ میشد. آن جمله این است:
این، مقام بزرگی است که ظاهرش همان است که شنیدی اما باطن این کلام این است که آنها بندهٴ خدا و مردم بندهٴ آنها هستند .
خلاصه اینکه طبق توقیع شریف حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) نظام هستی، پرورش یافتهٴ دست ائمهٴ اطهار (علیهم السلام) است و طبق بیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) مردم برای ائمهٴ اطهار (علیهم السلام) پروریده شده اند. هر یک از این دو بیان که ملاحظه شود جایگاه آن ذوات نورانی در تنزل فیض الهی روشن خواهد شد؛ چون طبق بیان اول، آنان واسطهٴ فیض الهی هستند و مطابق بیان دوم غایت و هدف تفضلات او شمرده میشوند. بیان دوم، در روایات ما نمونه های فراوانی دارد . از اینرو در دعای عدیله راجع به امام زمان (علیه السلام) آمده است: ببقائه بقیت الدنیا وبُیمنه رُزق الوری و بوجوده ثبتت الأرض والسماء ؛ به بقای او دنیا باقی است، به برکت او خلق روزی میخورند و به وجود او آسمان و زمین پابرجاست.
